خانواده در قرآن چیزی بیش از پیوند سنتی یا معاش مشترک است. نگاه وحیانی به خانواده، آن را محور تحقق بُعد انسانی و الهی جامعه، جایگاه تکوین هویت دینی، اخلاقی و زیستی انسان و خشت نخست بنای تمدن سالم اسلامی معرفی میکند. هنگامی که قرآن از سنتهای الهی، جامعه، مسئولیت افراد یا سعادت دنیا و آخرت سخن میگوید، بنیاد را به «خانواده» پیوند میزند و منزلت آن را به عنوان حلقه وصل آسمان و زمین تبیین میکند. پایه نهاد خانواده روی رابطه همسران با یکدیگر شکل گرفته است. کم و کیف این رابطه بر همه ارکان پسینی و پیشینی آن تأثیر میگذارد و چه بسا مودت و الفت میان زوج موجب آرامش والدین و یا برعکس باشد. همچنین رابطه زوجین به عنوان والد روی کانون خانواده و فرزندان نیز تأثیری انکارنشدنی دارد. بر این اساس در ادامه مبحث خانه و خانواده با همراهی کارشناس دینی، حجتالاسلام والمسلمین محمدباقر مشکاتی به رابطه همسران مستند به آیات و روایات پرداختهایم.
با او به آرامش رسیدم
نخستین پیام صریح قرآن درباره خانواده، اصل «سکینه و آرامش» است. خداوند میفرماید: «و از نشانههای او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد؛ در این، نشانههایی است برای گروهی که تفکر میکنند»(روم، ۲۱).
آیه به زیبایی راز رابطه همسران را «سکون»، «مودت» و «رحمت» معرفی میکند؛ یعنی خانواده هنگامی مطلوب قرآنی است که سرچشمه آرامش روانی و عاطفی اعضا، محل پرورش عشق و منبع رحمت و عطوفت باشد. این ملاک، همه جنبههای روابط را از نیازمندیهای طبیعی تا همدلی معنوی و رشد روحی دربردارد.
از این رو، خانواده قرآنی پیش از هر چیز قرارگاه آرامش روحی و معنوی است. امروزه این حقیقت در پژوهشهای روانشناسی هم اثبات شده که خانه، نخستین تکیهگاه انسان برای کاهش اضطراب و تجدید قواست. امروز اگر خانواده به انسان امنیت روانی و عاطفی ندهد، اضطراب و آشفتگی اجتماعی را مضاعف میکند. هر فرد میتواند با رفتارهای کوچک و محبتآمیز، مثلاً با سلام و صمیمیت، پذیرش، دعوت به گفتوگو و گذشت متقابل «حس امنیت» را به خانه و خانواده تزریق کند.
با پاکدامنی از خانوادهام حراست میکنم
یکی از ساحتهای بنیادین خانواده متعالی قرآنی، تأکید بر عفت، پاکدامنی و تنظیم غریزه جنسی در چارچوب خانواده است. این محور در بسیاری از آیات مانند سوره نور، آیات ۳۳-۳۲ و یا سوره مؤمنون، آیات ۷-۵ آمده است: «و آنها که دامان خود را (از آلودهشدن به بیعفتی) حفظ میکنند...».
این فراز نشان میدهد خانواده قرآنی، نه فقط جامعه احساسی و معنوی، بلکه حفاظ غریزه جنسی و ضامن طهارت اجتماعی است. خانواده در قرآن صرفاً نهادی برای تأمین نیازهای مادی و عاطفی نیست، بلکه یکی از مهمترین ابزارهای پیشگیری از فساد جامعه و تأمین آرامش روانی اجتماع به حساب میآید.
خانواده در قرآن سنگر صیانت اخلاقی و سلامت جامعه و کنترل غرایز است. اگر این سنگر فروبریزد، فساد اجتماعی و فروپاشی نسلها را در پی دارد. در این روزگارِ طغیان رسانهها و عادیسازی حریمشکنیها، بازتعریف خطوط قرمز رفتاری و آموزش عملی ارزش عفت به هر نسل، وظیفهای حیاتی برای سلامت روان فردی و اجتماعی است.
من و همسرم با یکدیگر پیشرفت میکنیم
خانواده از منظر قرآن، نخستین مدرسه ایمان، اخلاق و هویتسازی است. دعای محبوب اهل ایمان که خداوند در سوره فرقان یاد میکند، نشاندهنده غایت خانواده متعالی است: «و کسانی که میگویند: پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده و ما را برای پرهیزکاران پیشوا گردان»(فرقان، ۷۴).
در این آیه، خانواده مطلوب نه تنها مأمن و آرامشبخش، بلکه کانون تربیت انسانهایی است که زمینهساز سعادت خود و جامعهاند. «قرةالعین» به معنی نورچشم است و در فرهنگ عرب به آنچه مایه خشنودی و سرور است، قرةالعین گویند. این تعبیر لطیف و محبتآمیز در کتاب خداوند برای همسر و کودکان به کار رفته است. این امر برای ما جای تأمل دارد؛ خداوند متعال بیدلیل این لطافت را به ما یادآوری نکرده، آن هم در کتاب عظیم هدایت بشری. محبت و مودت آرمان اعضای خانواده دینی است. همسرانی که یکدیگر را به قلههای ایمانی و اجتماعی برسانند تا هم چشم هر دو روشن شده و هم پیشوای متقین شوند.
رکن احترام و ادب متقابل در همسری اهمیت دارد
قرآن برای اعضای خانواده و احترام میان همسران کرامتی ویژه قائل است. خداوند در قرآن کریم میفرماید مرد و زن را با کرامت برابر آفریده: «ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید. همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد...»(نسا،۱). در تفسیر نور نوشته حجتالاسلام والمسلمین محسن قرائتی در ذیل این آیه آمده است: «همه انسانها باید تقوا پیشه کنند و همه انسانها از یک نوعاند، پس هر نوع تبعیض نژادی، زبانی، اقلیمی و... ممنوع است. «خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ» زن و مرد در آفرینش وحدت دارند و هیچکدام از نظر جنسیت بر دیگری برتری ندارد. «خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» یعنی همه انسانها در طول تاریخ، از یک پدر و مادرند. بَثَّ مِنْهُما رِجالًا...». با توجه به این نکات، همه اعضا در کرامت، فرصت و وظیفه مشارکت دارند. لذا دنیای امروز نیازمند بازسازی الگوی احترام متقابل در خانه و جامعه براساس آموزههای قرآنی است.
همراهی و مشورت همسران با یکدیگر همدلی میآورد
به عنوان پایان بخش مطالب امروز در مورد نحوه رابطه همسران با یکدیگر به مشورت و گفتوگو در میان همسران اشاره میکنیم. در قرآن کریم، خانواده موفق عرصه مشورت، همدلی، همکاری و مشارکت است؛ چرا که همسران به عنوان یک تیم عمل میکنند، چنانکه حتی در موضوعی چون شیر دادن به کودک، اصل تشاور و توافق طرح میشود. در سوره بقره آیه ۲۳۳ تصویری از همراهی و همدلی والدین را در تربیت و پرورش کودک مشاهده میکنیم که برای همسران راهنماست. در این آیه توصیه شده حتی در مورد شیردهی به فرزند با یکدیگر مشورت کنید: «... اگر پدر و مادر براساس توافق و مشورتشان بخواهند کودک را [قبل از دو سال] از شیر بگیرند، گناهی بر آنان نیست...»(بقره، ۲۳۳).
مشارکت، گفتوگو و خرد جمعی در خانواده بسیار مهم و راهگشاست. همپوشانی نقشها و مشاوره، با روحیه قرآنی تناسب کامل دارد و مانع استبداد یا دوقطبی شدن اعضا میشود. قرآن، خانواده را محیطی شورایی و تعاملمحور بهتصویر میکشد و همانطور که گفتیم حتی درباره تصمیم حساس تغذیه نوزاد، اصل مشورت را رمز موفقیت خانواده میداند. بدینسان، خانواده قرآنی بر مدار گفتوگو و خرد جمعی میچرخد؛ محیطی است که همه اعضا در آن نقش دارند و از استبداد احتمالی دور است. در خانه الهی، هیچ تصمیم اساسی بدون گفتوگو و همفکری همه اعضا گرفته نمیشود. تصمیمات تربیتی یا مالی، نیازمند نشستهای صمیمی و احترامآمیز است. تمرین گفتوگو حتی درباره مسائل کوچک، بنیان تفاهم را محکم میکند. بیاموزیم گاهی شنیدن بیقضاوت، بهترین هدیه به خانواده است.
نظر شما